|
Marten Orges Arnhem
Achterste molen De papiermolen Marten Orges bestaat voor het grootste gedeelte uit de voormalige “Achterste molen” uit Loenen. Ontbrekende delen werden aangevuld uit andere Veluwse papiermolens. Ook de inrichting is hoofdzakelijk afkomstig uit de Achterste molen, de hollander en het kroonwiel zijn afkomstig uit het voormalige ‘Kerstensmeulentje’ te Eerbeek. De Vereeniging van de Nederlandsche Papierfabrikanten waren de sponsors, de vereniging stelde er belang in de papiermolen te conserveren. In 1933 is de molen herbouwd op het terrein van het Openluchtmuseum. Papier maken In de watermolen wordt getoond en uitgelegd hoe in vroeger dagen papier werd gemaakt, de verschillende stadia worden geïllustreerd. Alleen het papierscheppen wordt in de molen daadwerkelijk gedaan, het fijnstampen en fijnwrijven van de lompen tot losse vezels wordt elders uitgevoerd, de halffabrikaten worden aangeleverd.
Scheurbak Het lompenscheuren en -kappen In de zeef met klingen werden de lompen met behulp van in de bodem verankerde messen ontdaan van haken en knopen en gescheurd. Los vuil viel al doende door de bodem die uit een zeef bestaat. Het lompenscheuren werd meestal gedaan door vrouwen en kinderen. Vervolgens belandden de stukken stof in de lompenbakken waar een kapblok in staat. De lompenkappers hakten de lappen tot snippers. Hamerbakken Het vrijmaken van de vezels uit de snippers gebeurde in de hamerbakken. Een as wordt rondgedraaid door het waterrad, op de as staan nokken die al draaiende, hamers optillen en weer laten vallen. De bodem van de hamerbak bestaat uit een ijzeren plaat en op de hamerkoppen zijn ijzeren messen bevestigd. De slaande hamers snijden of stampen de lompensnippers in heel fijne stukjes en uiteindelijk in losse vezels. Al doende werd de stof gewassen met het heldere beekwater.
links de hollander, onder de houten kist bevindt zich de snijrol; rechts het aandrijfwerk (as, aswiel, bonkelaar, spoorwiel) De hollander Eerst werd het ontvezelen van de lompen alleen in de hamerbakken gedaan, maar in 1673 is de hollander uitgevonden, een werktuig dat het ontvezelen veel efficiënter aanpakte. Op de Veluwe bleef men over het algemeen werken met hamerbakken, slechts enkele bedrijfjes stapten over op de hollander of werkten met beide, zoals in de molen Marten Orges. Het werken met de combinatie verkortte de tijdsduur van het hameren. De ‘halfstof’ uit de hamerbakken werd verder fijngewreven en gewassen in de hollander tot ‘heelstof’. in de hollander wordt bezinksel handmatig omhoog
geroerd
Griebeltjes De hollander of wrijfbak is een ovalen kuip die met een gedeeltelijk middenschot (de vloeistof kan circuleren) in twee helften is verdeeld. In de hollander draait op waterkracht een ijzeren rol met messen over een hellende geribbelde bodemplaat. De halfstof uit de hamerbakken wordt verder fijngewreven tussen de rol en de bodemplaat. Als het water met de vezels geen ‘griebeltjes’ (kleine stofklontjes) meer bevat, wordt de heelstof via een goot in de stofkuip, een spaarbekken, gestort. Daar wordt eventueel een kleur aan de vezelpulp toegevoegd. Met een hoos wordt vervolgens de opgespaarde pulp in de schepkuip overgeschept. snijrol van ‘de hollander’ schepper koetser Schepper en koetser Het scheppen van het papier gebeurt met een schepraam, een bakje waarvan de bodem bestaat uit fijn gespannen koperdraad. De vezels uit de vezelpulp blijven achter op het draadraam terwijl het water wegloopt. De koetser (van het Franse coucher = neervlijen) legt het kletsnatte papier in wording op een vilten lap. Een stapel van 125 lagen vilt en nat papier wordt vervolgens onder de natpers gelegd. Met een koehoorn worden alle medewerkers in de buurt opgeblazen om te helpen de pers aan te draaien. Na vervolgens onder de droogpers nog droger en vlak geperst te zijn, worden de papieren vellen te drogen gehangen op de droogzolder. Als finishing touch kon het papier door een mengsel van beenderlijn en aluin gehaald worden. Het papier was daarna beter geschikt als schrijfpapier, de inkt liep minder gemakkelijk weg in de poriën van het papier. de natpers de droogzolder Lompen
maken papier papier
maakt geld geld
maakt banken
banken maken leningen leningen
maken bedelaars bedelaars
maken lompen
Ansichtkaarten
voor de periode van publiekshekjes 1951
|
