PERSBERICHT                                                                                                              Heerde,  19 mei 2010

 

 

 

Bijzondere watermolen “herontdekt”

 

 

Een eeuw geleden werd de watermolen aan de Beeklandseweg 4 in Heerde afgebroken.

Maar op datzelfde terrein blijkt er echter nog steeds een unieke watermolen aanwezig te zijn!  Behalve de eigenaar wist niemand van zijn bestaan af. Het Pelton waterrad werd recent  “herontdekt”.

 

In 1865 kocht Johan Georg Gottlieb Bosch aan de noordelijke Heerdense Beek  de bestaande grutterij, waar zaden van bijvoorbeeld boekweit op waterkracht  werden gemalen.

In 1901 werd in deze watermolen de Geldersche Wasch- en Bleekinrichting MOOLENBEEK  gevestigd.  In 1914 kwam aan alle bedrijvigheid een einde en werd de molen afgebroken.

JanHarmen Bosch, de huidige eigenaar,  leidde kort geleden enkele belangstellenden rond op deze oude molenplaats.  Op een gegeven moment bracht hij ons in de tuin bij een verzonken gebouwtje*.

Het is een soort  schuurtje,  waarin zich een Pelton waterrad blijkt te bevinden!!   Dit is uniek!

 

Dit bijzondere rad wordt zelfs niet genoemd in het standaardwerk over watermolens op de Veluwe: Op kracht van stromend water;  bijeengebracht en geschreven door H. Hagens   ISBN 90 6289 575 1

 

Het metalen Pelton waterrad  -met een diameter van zo´n 100 cm- is in het begin van de vorige eeuw geďnstalleerd en heeft toen elektrische energie opgewekt. Later werd er een slijpsteen door aangedreven. Het rad heeft dubbellepelvormige schoepen om axiale krachten te vermijden. Het beekwater wordt via een buizenstelsel bij het waterrad gebracht. Door een contractie (verenging van de buisdiameter)  aan het einde van de buis wordt de snelheid van het toegeleide water verhoogd en goed gericht op de lepelvormige schoepen. De oudoom van de huidige molenplaatseigenaar had een Zwitserse vriend en die bracht hem op het idee een Peltonrad te installeren.

 

Volgens JanHarmen Bosch werkt zo’n Zwitserse Pelton pas optimaal bij een groot verval  -het niveauverschil tussen het water bóven en het niveau ónder de molen- van bijvoorbeeld  150 meter. Déze Pelton met horizontale as moet het doen met enkele meters niveauverschil. Het waterrad  heeft in de 1e  Wereldoorlog elektriciteit geleverd aan een lamp boven de eetkamertafel van 75W.. ..

 

Ik ben opgetogen over deze "ontdekking"......

 

Jan van de Velde

Voorzitter Stichting tot Behoud van de Veluwse Sprengen en Beken

 

 

* dit gebouwtje werd recent gerestaureerd.

 

 

 

Voor info:  Jan van de Velde, Bekenstichting, T 0578 573018, info@sprengenbeken.nl

 

 

 


 

Heerder watermolen 'ontdekt'

 

 

DE STENTOR

Zondag 30 mei 2010 | 17:08 | Laatst bijgewerkt op: zondag 30 mei 2010 | 17:09

 

 

Leden van de Stichting tot behoud van de Veluwse Sprengen en Beken zijn bijzonder opgetogen over de ontdekking van een oude watermolen in Heerde.

Tot voor kort wist de stichting niet van het bestaan van het waterrad, totdat eigenaar Jan Harmen Bosch hen er op wees.

 

Bosch leidde enkele belangstellenden rond zijn woning bij een oude molenplaats. "Toen bracht hij ons in de tuin bij een verzonken gebouwtje", vertelt stichtingsvoorzitter Jan van de Velde. "Verscholen in de kelder bleek zich een Pelton- waterrad te bevinden. Dat is uniek", vindt hij.

 

Het rad verkeert in vervallen staat. Van het merk Pelton zijn maar een paar watermolens in Nederland. "Op de Veluwe is er zelfs geen enkele Pelton aanwezig", zegt Van de Velde. "Dit bijzondere rad wordt zelfs niet genoemd in het standaardwerk over watermolens op de Veluwe: Op kracht van stromend water; bijeengebracht en geschreven door Herman Hagens."

 

Op de plek aan de Beeklandseweg stond eeuwenlang een molen. In 1865 kocht Johan Georg Gottlieb Bosch aan de noordelijke Heerder Beek de bestaande grutterij, waar zaden van bijvoorbeeld boekweit op waterkracht werden gemalen.

 

In 1901 werd in deze watermolen de Geldersche Wasch- en Bleekinrichting Moolenbeek gevestigd. In 1914 kwam aan alle bedrijvigheid een einde en werd de molen afgebroken.

 

De toenmalige bewoner notaris Bosch was erg geďnteresseerd in nieuwe technische ontwikkelingen op elektrisch gebied, zoals verlichting en radio-ontvangst. Omdat waterkracht aanwezig was had hij het idee dat daar iets mee te doen moest zijn. Van een Zwitserse vriend hoorde hij over het Pelton-rad, dat dat met een veel hoger toerental kon draaien dan een rad zoals dat gewoonlijk in watermolens werd gebruikt. Het nieuwe molentje voldeed aan de verwachtingen. Het leverde inderdaad enige elektriciteit. In de Eerste Wereldoorlog kon het voldoende energie leveren om een lamp van 75 Watt boven de eetkamertafel te laten branden. Toen Heerde werd aangesloten op het elektriciteitsnet verloor het rad zijn functie, waarna werd bedacht om er een waterpomp mee aan te drijven die een reservoir op de bovenverdieping van het huis vulde met beekwater. Op die manier beschikte het hele huis via een leidingsysteem over stromend water. Toen later een elektrische pomp in gebruik werd genomen, werd op het rad een grote slijpsteen geplaatst.

 

Bosch kan zich nog herinneren dat zijn vader de molen in de jaren vijftig heeft gerestaureerd. Sindsdien is er nauwelijks aandacht meer aan geschonken, waardoor het nu in vervallen staat verkeert en niet meer kan draaien. Bosch wil dit graag anders zien. Als hij volgend jaar met pensioen gaat, heeft hij de tijd om zich te richten op het herstel van de molen. Samen met de stichting van Van de Velde wil hij kennis en geld vergaren om de restauratie mogelijk te maken. Daarvoor zijn ze voornemens de provincie Gelderland, het waterschap Veluwe en enkel andere partijen te benaderen. Als het tot restauratie komt, wil Bosch de molen op gezette tijden openstellen voor publiek. "Dat ben je de geldschieters dan ook wel verplicht." Tot die tijd zit Bosch niet te wachten op mensen die de molen willen bezichtigen.

 

 

 


 

De Verdwenen Molendatabase

 

 

De Grutmolen / Wasserij Molenbeek

 

Volgens het gemeenteverslag van Heerde over 1834 was de grutmolen in dat jaar gesticht door de Deventer schipper J. Buisman, tevens eigenaar van de Korenmolen iets stroomafwaarts.

 

Volgende eigenaars van de grutmolen waren in 1862 H.J. Berghuis van Woortman en in 1865 Johan Georg Gottlieb Bosch. In 1901 werd er een wasserij ingericht en plaatste Nicolaas Jacobus Bosch een stoomketel, in 1907 gevolgd door een 5 pk stoommachine voor zijn "Geldersche Wasch- en Bleekinrichting Moolenbeek".

 

In 1914 werd de molen afgebroken.

 

Bron: Op kracht van stromend water, Hagens 1998. Verzameling H. van der Kaay.