Ruitersmolen

Beekbergen

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

             

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

               

 

 

 

 

 

 

 

Naam

Ruitersmolen

Plaats

Beekbergen

Type

bovenslagmolen

Beek

Beekbergse beek

Bouwjaar

1606

Status

maalvaardig

Functie

korenmolen

Molendb

gegevens

Foto’s

oktober 2008

 

 

Papiermolen

 

In 1606 stichtte Orges en zijn vrouw Geertje Schut op de plek van de Ruitersmolen een papiermolen. De familie maakte al sinds 1601 papier op de dichtbij gelegen Tullekensmolen. De nieuwe watermolen werd ‘de kleine molen’, ‘molentje’ of ‘kleine papiermolen’ genoemd ter onderscheid van de andere molen, ‘de grote molen’.

 

Marten Orges

 

Orges noemde zichzelf een 'pampiermacher'. Heel lang werd Marten Orges beschouwd als de eerste maker van handgeschept papier op de Veluwe. Op zijn grafsteen staat “inde Here Gherust Meister Marten Orges - den Olsten Pappyere Maecker Ghewest in Gelderlandt''. Later bleek dat Johan Steenbergen al in 1593 een vergunning kreeg om aan de Grift een papiermolen te stichtten. Ook de papiermolen van Molecaten waarvoor in 1596 consessie werd aangevraagd, is ouder.

 

Het woord olsten in de graftekst staat misschien niet voor oudste in de zin van eerste. Maar het is ook mogelijk dat het in 1626, het jaar van zijn overlijden, lokaal niet (meer) bekend was dat er oudere papiermolens in Gelderland waren. Orges kwam oorspronkelijk uit Zwitserland en schrijft zijn naam in Duitse letters. De kinderen gebruiken de naam van hun moeder Geertje (Geertgen) Schut als familienaam. Het huismerk van de familie is een kruisboog en dat komt terug in het huidige logo van de molen.

 

 

 

Papierfabricage

 

 

          

Een gevelsteen uit 1649 (Amsterdam, Herengracht 105) laat het proces van papierfabricage in een watermolen zien

 

 

 

 

Een voddensorteerster scheidt bonte en witte lompen en haalt de knopen er af. Dit werk werd door vrouwen en kinderen gedaan.

 

 

 

Op de as van het waterrad zijn nokken gemonteerd. Een nok tilt een hamer aan de kop omhoog, de hamer valt als de nok wegdraait.

 

In deze papiermolen staat een hamerbak met drie hamers. In de hamerbak worden de lompen tot losse vezels geslagen.

 

 

De losse vezels worden vermengd met water tot een vezelpulp. Met een schepraam (een bakje ter grootte van een vel papier met een bodem van gevlocht koperdraad) wordt door de ‘schepper’ uit de bak met vezelpulp een schep van de brij genomen. Door zachtjes te schudden verdelen de vezels zich over het raam en loopt het water weg.

 

Een ‘koetser’ (van het Franse coucher: neervlijen) pakt het schepraam met het vezellaagje aan en deponeert het natte vel papier in wording op een vilten lap.

 

 

Een stapel vilten lappen met de vellen papier wordt onder de natpers gelegd. Door de hoge druk die door het aandraaien ontstaat, wordt het meeste water uit het papier geperst.

 

 

Op de droogzolder worden de vellen te drogen gehangen. Een dame sorteert het droge papier en legt het op stapels.

 

 

Na gedane arbeid is het goed rusten. Of wordt verbeeld dat de molen dag en nacht doordraaide ? Opvallend is dat alle mannen een hoofdeksel dragen.

 

De gevelsteen is in 1649 gemaakt in opdracht van ‘den zeer aanzienlijken papierkooper’ Pieter Haack en sierde de gevel van het in 1908 afgebroken pand Damrak 98 in Amsterdam.

 

 

 

 

Ruitermolens

 

In 1638 kwam de watermolen in bezit van Jan Van Amersfoort, hij zou ruim een eeuw in de familie blijven. Uit de tijd van Kaes Jansz. van Amersfoort die in 1700 eigenaar werd, dateert de naam Ruitersmolen. Rond 1693 is op de andere oever van de beek een tweede papiermolen gebouwd, ‘de halve Ruytermolen’. Beide papiermolens werden bekend als de ‘Ruitermolens’.

 

Einde tijdperk

 

In de negentiende eeuw ging het slecht met de papierindustrie en de eerste molen, de Ruitersmolen werd in 1843 omgebouwd tot een korenmolen met twee raderen. In 1864 brandde de tweede molen af en werd niet meer herbouwd. De korenmolen stopte in 1954 en raakte in verval tot “Vrienden van de molen” zich in 1977 over het restant ontfermden. De restauratie kwam gereed in 1985, de molen draaide ondermeer met een nieuw waterrad en een nieuwe as.

 

 

 

                                    

 

 

 

In 2001 werden de negentien jaar oude wateras, watergoot en waterrad vervangen. Een hoogwerker tilde de nieuwe eikenhouten as van 6 meter lang en het rad van belingahout over de Ruitersmolen. De voorgangers dienen langs de weg als uithangbord.

 

 

 

                                               

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ansichtkaarten

 

 

 

                               

 

 

 

                                            

 

                                                 ca 1979

                

 

 

 

Homepagina Watermolens

 

site Leumolen