|
Bovenste Plasmolen Mook
Papiermolen Twee eeuwen lang, van begin 17e tot begin/midden 19e eeuw floreerde de Veluwse papierindustrie op waterkracht. Daarna zakte deze industrie in, stoommachines deden het werk goedkoper en efficiënter. In Twente haakte men in de 18e eeuw in op de nieuwe markt, Limburg kende vanaf 1712 een papierwatermolen in Gulpen en in de 19e eeuw was er eveneens papierfabricage in Mechelen en Roermond. Ergens tussen 1696 en 1720 is de Bovenste Plasmolen bij de grens van Gelderland / Limburg ook als papiermolen gebouwd. Georg Schrijvers zag de grote vraag naar papier, de import van papier om aan de vraag te voldoen en het gat in de markt. Bij zijn overlijden in 1720 wordt op het erfpachtrecht van de papiermolen geboden. Het gaat in dat verband om “in specie schuur en landeryen genaemt de plasmolen binnen deze heerlykheit gelegen, alsmede zekere papiermolen op gemelt lant staende’. Uiteindelijk gaat de erfpacht in 1724 naar Von Durham. Gezien het ankerjaartal van 1725 heeft hij de molen grondig gerenoveerd of herbouwd, het kan de gelegenheid zijn waarbij de molen in steen is opgetrokken. Het gaat goed met de molen. Gradus Brond, mulder op de papiermolen van Plasmolen, is in 1780 in staat 600 gulden uit te lenen aan een ondernemer die een huis en tuin wil kopen. In 1830 wordt nog geschreven: “Er bevindt zich een papiermolen, die door het bergwater in beweging wordt gebracht en met deszelfs kloppende hamers en bonzende stampers een aangename bedrijvigheid aan dezen romantischen oord bijzet.” Jan Papier (een bijnaam, de eigenlijke naam is Jan Arts) is een van de laatste molenaarsknechten op de papiermolen. Het gaat aan het begin van 19e eeuw niet goed meer met de papierindustrie en in 1846 valt het doek voor de Plasmolen als papiermolen. De molen wordt omgebouwd eerst tot een olie- en pelmolen en in 1865 tot een korenmolen met twee maalstenen.
bovenslagkanjel Waterrad De watervoorziening van de molen wordt een probleem en meermalen is het waterrad gewijzigd. Omstreeks 1877 heeft het rad een diameter van 7,14 m, maar het werkte niet efficient, veel water ging verloren. Het is een combinatie van een bovenslag- en middenslagmolen. Het draait daarom niet ‘vooruit’ als een bovenslagmolen, maar ‘achteruit’. Bij lage waterstad wordt het water uit een wijer of molenvijver via een kanjel midden voor het rad geleid. Bij normale waterstand komt het water uit de hoger gelegen poel het Groene Water. Een boventerugslagrad heeft een rendement van ongeveer 60 procent, een bovenoverslagrad haalt zeventig procent.
kanjel van de middenslag
middenslag in werking Motorkracht In 1861 kocht baron van Verschuer de bovenste Plasmolen en de watermolen is sindsdien in de familie gebleven. Voor perioden met grote waterschaarste is in 1910 een ééncylinder zuiggasmotor bijgeplaatst die later omgebouwd is tot benzinemotor. Bij de restauratie van de molen in de negentiger jaren is ook de motor gereviseerd.
Foto: Stichting bovenste Plasmolen. De
motor wordt uit het molenhuis getakeld voor revisie
Restauratie Alphons (Fons) Verouden, was de laatste vakmolenaar op de Plasmolen. Hij werd zeer gezien om zijn vakbekwaamheid, in 1944 kwam hij om het leven door een granaatscherf. De watermolen raakte door oorlogsgeweld schade op en werd nadien niet meer gebruikt. In de loop der tijd verloor het waterrad haar schoepen, een kaal ijzeren raamwerk resteerde. De Stichting Bovenste Plasmolen 1725 heeft geld bijeen weten te brengen voor restauratie en de herstelwerkzaamheden zijn in 1998 van start gegaan. Vanaf 1999 wordt weer op de watermolen gemalen.
Goede wijn
wijn: 2008; tekening: Eugene Laudy, 1976 Ansichtkaarten
Uitgave van de Stichting Bovenste
Plasmolen 1725 ca 1979 1942,
zonder en met molenaar De molenaar is Alphons Verouden, de laatste vakmolenaar op de Plasmolen. Hij werd zeer gezien om zijn vakbekwaamheid. In 1944 kwam hij om het leven door een granaatscherf.
1932 rond 1910; op de voorgrond de bleek, op de
achtergrond (achter de molen) een uitkijktoren ca 1909 1912 voor 1920 (in 1920 werd de windmolen op de
achtergrond van zijn wieken ontdaan)
|
