Franse molen

Franse molen

Valkenburg

Molen van de Fransman

De watermolen aan de Lindenlaan in Valkenburg is relatief jong. In 1804 vraagt de eigenaar Van Pallandt van het landgoed de Halder vergunning aan om aan zijn bestaande olie- en schorswatermolen een tweede rad toe te voegen om ook graan te kunnen malen. Voor het zover is, verkoopt hij de Halder en bijbehorende goederen aan militair magazijnmeester Bertrand Loisel, van oorsprong een Fransman. Loisel had zich rond 1800 gevestigd in Maastricht.

In de notariële akte van oktober 1804 staat beschreven dat bij de koop o.a. inbegrepen zijn een olie- en schorsmolen met de al begonnen constructie van een graanmolen. Verder worden overgedragen de werktuigen voor de exploitatie van de molens en materialen die al aangekocht zijn voor de bouw van de graanmolen. De koper is er aan gebonden de verwezelijking van de graanmolen voort te zetten.

Loisel voltooide de graanmolen gelegen tegenover de oliemolen op de Geul. Er is dus geen sprake van een tweede rad bij de oliemolen zoals de oorspronkelijke aanvraag behelsde. De Fransman Loisel die in 1822 overleed, leeft voort in de naam van de molen. De oliemolen, die tot 1925 functioneerde, nam de naam over: er wordt later gerefereerd aan de Fransche molens.

Naam	Franse molen Fransche molen
Plaats	Valkenburg
Type	onderslagmolen
Beek	Geul
Bouwjaar	1804
Functie	korenmolen
Molendb	gegevens
Eigenaar	particulier
Foto’s	november 2009

Recht op waterstroom

Illustratief voor veel conflicten tussen eigenaren of pachters van watermolens is het conflict over het waterbeheer dat speelde tussen de molenaar van de Oude molen en de eigenaar Van Pallandt van de olie- schorsmolen van Valkenburg.

De molenaar van de ca 450 m stroomopwaarts gelegen Oude molen regelt in 1804 de waterdoorvoer naar eigen believen, zonder rekening te houden met de even verderop gelegen watermolen. Zonder overleg zet hij de sluizen open om overtollig water te lozen, of juist lange tijd dicht om water op te sparen.

De molenaar van de Oude molen klaagt vervolgens op zijn beurt dat de molen van Van Pallandt het water soms te hoog opstuwt waardoor zijn molen door te hoog achterwater niet kan draaien. De ingenieur van de dienst Wegen en Bruggen komt met een oplossing: de sleutels van de sluizen komen onder het beheer van de burgemeester.

In 1864 gaat het opnieuw mis tussen de twee molens getuige een uitspraak van het Hof van Maastricht. De eigenaar van de Oude molen claimt weer het recht op de waterstroom maar het Hof oordeelt dat recht op waterstroom aan de stroomafwaarts gelegen Franse molen niet ontnomen kan worden. De bewering dat (het recht van gebruik van) de sluis bij de Oude Molen hoort, verwerpt het Hof omdat dat ook zou betekenen dat naar believen de sluis zolang dichtgehouden kan worden dat de gemeente Valkenburg onderloopt.

links de voormalige oliemolen (in 2009 in afbraak), rechts de Franse molen

Ontduiking

Tot aan het einde van die eeuw bleef de molen in het bezit van de familie Loisel. Van één van de pachters is nog geboekstaafd dat hij zich schuldig maakte aan belastingontduiking door tarwemeel te verkopen en dat te boeken als roggemeel; op roggemeel werd een lagere belasting geheven.

Bovenmatige stuwing

Problemen zijn er in de tweede helft van die eeuw ook te over in verband met de waterstuwing, nu veroorzaakt door de Fransche molen. Er wordt te hoog gestuwd met het argument dat eenmaal per week gestuwd moet worden om het water van de vijvers van landgoed de Halder te verversen, een oude plicht.

De bovenmatige stuwing zet wekelijks het priëel en kelder van brouwer Thomassen blank en hindert de bovenstrooms gelegen Oude molen. De Franse molen blijft een bevel tot verlaging van de illegaal verhoogde lossluizen negeren en achteraf wordt de verhoging van de sluisschotten gelegaliseerd met mitsen en maren wat opnieuw protest tot gevolg heeft. Uiteindelijk worden in 1892 de schuiven bijgeschaafd.

advertenties uit de kranten van 26 juli 1913 en 14 mei 1914, katholiek en gehuwd zijn belangrijke kwalificaties.

3 maart 1931, nog steeds is R.K. een vereiste

Caselli

In 1892 blijkt bij een peilschaalplaatsing E.Caselli pachter te zijn. Een Johannus Caselli koopt eind 1899 de molens en doet dit bezit drie jaar later over aan Maria Stielen die later trouwt met Emile Caselli, de eerder genoemde pachter. En in 1923 volgt weer een conflict over de watertoevoer.

Waterpeilbeheer

De eigenaar van de Oude molen is vertrokken en Caselli krijgt de sleutels tot de sluis van de afslagtak. Hij handelt slordig, sluit b.v. de sluis als er hoog water dreigt maar hij nog moet malen en vergeet de sluis vervolgens weer te trekken. Gevolg, overstroming in Valkenburg. Hij sloot zelfs de lossluis van de buiten werking zijnde Oude molen en bekommerde er zich niet om dat achter de sluis de beek buiten haar oevers trad. De gemeente grijpt in en trekt de bediening van de sluis naar zich toe.

Nu protesteert Caselli, hij heeft niet altijd genoeg maalwater. Zijn klacht wordt afgewezen en keert zich tegen hem omdat uit onderzoek blijkt dat hij voor het regelen van het waterpeil afhankelijk geworden is van de sluis in de afslagtak. Zijn eigen lossluizen bij de molen waarmee een molenaar zelf het peil zoveel mogelijk regelt, zijn verzakt en vervallen en werken onvoldoende.

Caselli meldt de gemeente in 1925 dat hij de olie- en schorsmolen uit bedrijf heeft genomen en het waterrad opgeruimd heeft. Hij vraagt een nieuw waterrad te mogen plaatsen voor de graanmolen. Om beter rendement te halen wil hij een kleiner maar breder rad plaatsen. Na veel gesteggel over en weer wordt de vergunning in 1928 verleend, het ijzeren rad van 1,9 m breed komt in 1929 in bedrijf. Caselli wekt er ook elektriciteit mee op en zowel het maalwerk als de stroomopwekking heeft in de oorlog goede diensten bewezen.

Na de dood van de molenaar in 1961 viel het inmiddels kwijnende maalbedrijf helemaal stil. De open binnenplaats van het molencomplex heeft als eerbetoon zijn naam gekregen.

Bron: ‘De watermolens van Valkenburg aan de Geul’ van M.Meerman (1985)

Links: uit de Limburger Koerier, 2-11-1929

de dakpannen zijn vervangen door leien

links een loper van een maalkoppel, rechts de ligger van een kollergang

Restauratie

In de jaren zeventig begint een kunstenaarsechtpaar een restaurant in de watermolen dat later elders voortgezet wordt. De molen begint te vervallen en wordt in 2001 gekocht door een bouwonderneming Van de Ven / Coppes.

Het bouwbedrijf wil restaureren maar wordt gehinderd door een bezwaarprocedure van een naastgelegen hotel dat overpad eist i.v.m. een nooduitgang. In de negentiger jaren was een initiatief tot renovatie ook al gestrand vanwege meningsverschillen tussen de gemeente, monumentenzorg en de eigenaars. De molen is intussen aan het verkrotten, afschermende hekken moeten ongelukken bij de bouwval voorkomen.

Zomer 2004 starten dan toch de werkzaamheden en de gerestaureerde molen wordt najaar 2006 opgeleverd. Maar niet zonder nieuwe strijd. De eigenaar heeft zonder toestemming een glazen erker of serre aangebracht boven de beek achter het waterrad en burgers ageren.

Lichtkooi

De architect reageert desgevraagd laconiek “zulke uitbouwen worden vaker gehanteerd bij historische gebouwen”. De bouwer wil graag een woning in het gebouw creëren die tegemoet zal komen aan de wensen van toekomstige bewoners en dat is een woning met meer lichtinval.

De gemeente laat medewerking afhangen van het oordeel van de Monumentencommissie, de commissie adviseert positief. De Rijksdienst Monumentenzorg adviseert negatief, “de nieuwe toevoeging wordt in functioneel opzicht niet als een noodzakelijke verbetering voor het woongenot gezien”.

De gemeente legaliseert achteraf de ingreep. De verantwoordelijk wethouder beargumenteert de beslissing met het feit dat de Fransche Molen nu eindelijk is opgeknapt en "dat iets nieuws aan zo'n opgeknapt gebouw iets toevoegt". In 2007 komt de vergunning af.

de stoepsteen voor de deur is een oude grafsteen

ProefLokaal

Na de restauratie blijft de molen leeg. In 2008 wordt aangekondigd dat een warme bakker zich zal vestigen. Daar wordt een bezwaar tegen ingediend dat februari 2009 wordt afgewezen. De bakkerij zou die zomer openen, maar de ondernemers trekken zich terug.

De Gulpener Bierbrouwerij wil er vervolgens een Gildekamer vestigen dat een proeflokaal en een winkel voor streekproducten omvat. Leerlingen kunnen er opgeleid worden tot gastvrouw of gastheer. Er zal klimaatneutraal gewerkt worden met energie door het waterrad opgewekt. Ook is het plan er een distilleerderij te vestigen “daar gaan we Limburgse calvados en eau de vie van hoogstamfruit maken.” De opening is september 2009 gepland, in december 2009 is de prognose: ‘op korte termijn’.

In januari 2011 een nieuw bericht: ‘Bisschopsmolen opent filiaal in Valkenburg’. Uit het Dagblad de Limburger:

Ambachtelijke bakkerij De Bisschopsmolen uit Maastricht opent dit voorjaar een filiaal in Valkenburg. De bakkerij met winkel en proefkamer komt in de Fransche Molen aan de Lindenlaan.

Valkenburg - De Bisschopsmolen heeft duurzaamheid hoog in het vaandel staan en gebruikt alleen ingrediënten uit eigen streek. De gemeente Valkenburg aan de Geul is enthousiast over het nieuwe initiatief. ,,Deze bestemming op die unieke en authentieke plek past perfect in de verbinden schakel die Valkenburg vormt tussen stad en platteland op het gebied van streekproducten", aldus een woordvoerder van de gemeente.

In maart 2011 zal het filiaal openen. Update oktober 2012: er is niets meer vernomen.