|
Groote Molen Meerssen
Vroege Middeleeuwen Omstreeks het midden van de 10e eeuw was het allodium (eigengoed, absoluut bezitsrecht) Meerssen eigendom van koningin Gerberga, dochter van keizer Hendrik I en echtgenote van Lodewijk van Overzee, koning van Frankrijk. In 968 schonk Gerberga haar bezittingen, inclusief kapel en daaraan verbonden kapittel aan de benedictijner abdij van Sint-Remigius te Reims. Tot de schenking behoorde ook een molen en mogelijk is het de vroegste vermelding van de Groote molen. Banmolen Het stenen molengebouw dateert van 1778, een chronogam in een gevelsteen geeft dit jaartal (zie later). Vóor de Franse tijd was de molen de banmolen van Meerssen en omgeving, de inwoners waren verplicht hun graan op deze molen te laten malen. Toen de Fransen rond 1796 deze dwang ophieven, bleef de molen door zijn gunstige ligging een goede plek om te laten malen. De naam Banmolen is de molen altijd aan blijven kleven. Grote molen Vanouds was de molen een koren- en oliemolen. In 1842 was de korenmolen volgens het Tarief der zuivere begrootingen van vaste eigendommen belast met 300 gulden. Het betekent dat de graanmolen een grote molen was. De oliemolen werd maar met 50 gulden belast, mogelijk stond de olieslagerij in het gebouw op de andere oever. In 1855 werd de oliemolen bij de vaststelling van het waterpeil door de Provinciale Waterstaat niet meer genoemd. De graanmolen had toen een maalkoppel voor tarwe en een maalkoppel voor rogge, elk werd aangedreven door een eigen waterrrad. Om de raderen tegen vorst te beschermen was er een houten ombouw aangebracht (te zien op de ansichtkaart onder), maar begin vorige eeuw was het in te slechte staat en werd de ombouw afgebroken. Chronogram In 1916 werd Louis de Macker eigenaar nadat hij daarvoor al achtien jaar de molen had gepacht. Hij maakte korte metten en brak het voorste gedeelte van de molen en het hele woonhuis af. Nieuwbouw kwam er voor in de plaats. Ook het molenwerk werd gedeeltelijk gerenoveerd. Het achterste houten waterrad werd vervangen door een ijzeren rad met houten schoepen. De gevelsteen die in de zijgevel gemetseld was, liet hij boven de voordeur aanbrengen en voegde er in een omlijsting zijn naam, L. de Macker, en het bouwjaar 1918 aan toe. De oude gevelsteen draagt de tekst:
aUXILI ante
Deo, sIC opUs
perfeCtUM
est ‘Auxili Deo, sic perfectum ante opus est’ betekent ‘Met Gods hulp is het werk voltooid’. Het is een chronogram, de letters die in groot kapitaal zijn gebeiteld vormen een jaartal. Het zijn de letters MDCCLXVVVIII, de romeinse cijfers staan voor 1778. Dat is het jaar waarin het eerste stenen molenhuis gebouwd werd.
Dubbele turbine In 1931 volgde een nieuwe innovatieslag. Beide waterraderen werden vervangen door één turbine. Het ijzeren waterrad werd verkocht aan de Geulhemmermolen. De turbine heeft een byzonder ontwerp, het is de enige dubbele horizontale Francisturbine in Nederland. Op één as is zowel een kleine als een grote turbine gemonteerd. Afhankelijk van de waterstand en stroomsnelheid kan de molenaar kiezen tussen het in werking stellen van alleen de kleine, alleen de grote of beide turbines. De Macker trad in 1935 terug en zijn zoon zette het bedrijf voort. In 1975 kocht Cees Spelt de molen. Spelt maalde tarwe en rogge en maakte bloem voor de broodbakkerij. Hij breidde uit door in 1984 de Commandeursmolen over te nemen en maalde daar ook biologisch geteelde producten. De Groote Molen kreeg het predicaat industrieel erfgoed en wordt beschouwd als een monument van bedrijf en techniek.
de turbinekamer Waterkrachtcentrale Begin jaren tachtig is in zuid Limburg een proef opgezet met drie watermolens om kleinschalig groene stroom op te wekken. De Breustermolen in Eijsden moest al snel afhaken, er werd veel minder energie opgewekt dan verwacht. De molen Otten in Wijlre wekt nog steeds elektriciteit op, de gemiddelde opbrengst is 18 KW. De generator die in de Groote Molen geplaatst is, heeft een vermogen van 55 KW. De turbine werd in het kader van het project gereviseerd, een steen in de kademuur herinnert aan de restauratie. Het malen gebeurde niet meer op waterkracht maar met behulp van een electromotor, later is de maalderij gestopt. De electriciteitsopwekking was een succes, de molen wekte 24 KW op. In 2003 maakte de Gulpener Bierbrouwerij trots gewag van het feit dat zij hun speciaalbier produceren met Limburgse grondstoffen. Ook hun groene energie haalden zij zoveel mogelijk uit Limburg, “we kopen onder meer alle waterkracht op van de molen in Meerssen.” En in 2004: “Concreet leveren de watermolen in Meerssen, de Commandeursmolen in het nabij gelegen Mechelen en de Pannenkoekenmolen in Gulpen zo’n 25% van alle groene stroom die de brouwerij nodig heeft.” In 2009 lijkt de de molen stil te liggen.
Een hydraulische krooshekreiniger werd in de tachtiger jaren geïnstalleerd, ook de ECI in Roermond kreeg in 2000 een dergelijke installatie. In de plaquette staat gegraveerd: “Restauratie turbine dd 25-2-1986 in opdr van C. Spelt”.
Ansichtkaarten 1979
1910
1910
|
