Collse watermolen

Eindhoven

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Naam

Collse watermolen

Plaats

Eindhoven

Type

onderslagmolen

Beek

Kleine Dommel

Bouwjaar

voor 1337

Status

maalvaardig

Functie

koren- en oliemolen

Molendb

gegevens

Foto’s

juli 2007

 

 

Heren van Moerlo

 

De molen bestond reeds voor het jaar 1300, rond het gebouw zijn aardewerkscherven aangetroffen uit de periode 1200-1250. Het vermoeden bestaat dat de watermolen oorspronkelijk eigendom is geweest van de Benedictijnerabdij van St. Truiden in Belgie dat verschillende kerken en andere goederen in de streek bezat.

 

Een koopakte uit 1337 doet voor het eerst melding van de watermolen. De molen kwam in bezit van Otto van Cuijck, de Heer van Mierlo. Zijn opvolger verkocht de Heerlijkheid van Mierlo en daarmee de molen in 1357 aan Jan Dickbier, de nieuwe Heer van Mierlo. De watermolen bleef generaties lang eigendom van de familie en eeuwenlang behoren tot het bezit van de Heren van Mierlo.

 

In het begin van de 18e blijkt de molen in bezit te zijn van de baronnen van Scherpenseel en ook zij verpachtten de molen. Pas in 1870 komt de molen in handen van de molenaar. Negentig jaar later wordt de molen verkocht aan de gemeente Eindhoven.

 

Col

 

In 1290 zou de naam Col of Coll al bekend zijn in de streek, in dat jaar werd een ontginnings-boerderij gebouwd met de naam de Collse hoeve. Goyert Hendrik die zich ‘van Coll’ ging noemen, was een van de pachters. In de 18e eeuw wordt de watermolen omschreven als “eenen coorn ende slaghmoolen gelegen alhier genaamt Col, met molenhuijsje en hof, het eeuwsel (de weide) en den meulenbeemt, alle aan malcanderen gelegen, groot samen omtrent vijf lopense, rontomme tusschen de Dommel gelegen, los ende vrij”.

 

Restauratie

 

De ‘slaghmoolen’ of oliemolen is omstreeks 1920 buiten gebruik gesteld. Het gebouw kwam leeg te staan en het rad werd verwijderd. De korenmolen stopte in de jaren zestig en het complex raakte in verval. De stichting de Eindhovense Molens heeft het initiatief gemomen om de molen te herstellen en in samenwerking met de eigenaar, de gemeente Eindhoven, is in 1975 de restauratie gestart. In 1999 keerde het tweede waterrad terug, in de jaren die volgden werd ook de oliemolen inwendig opnieuw opgebouwd. Sinds 2003 wordt er weer olie geslagen.

 

Opmerkelijk onderdeel van de water/oliemolen is de vang waarmee de molen stilgezet kan worden. De vang is een onderdeel in windmolens en wordt gebruikt om de wieken te stoppen, watermolens worden afgeremd door de maalsluis dicht te draaien.

 

 

 

                   

 

                       lijnzaad wordt onder de molenstenen van de kollergang geplet tot lijnmeel

 

 

 

 

het lijnmeel wordt nadat het verwarmd is op het vuister (een fornuis, uiterst rechts), in bulen (zakjes)

gedaan en deze worden in houten schrooien geklemd

 

 

 

                     

 

                       de schrooien met inhoud worden in het slagblok geplaatst, een hei slaat daarna een wig in het

                       slagblok waardoor het lijnmeel onder hoge druk komt te staan; de hoge druk perst de olie uit het lijnmeel

 

 

 

                                 

 

                                   het uitgeperste lijnmeel zit als een koek in de bulen, de bulen worden op de koekenbank afgestroopt

 

 

 

 

de koekenbank met lijnkoeken

 

 

 

                

 

 

 

 

                         

 

 

 

 

                                   

 

 

De watermolen inspireerde schilders. Bovenstaand werk is een olieverf van Willem George Frederik Jansen (1871-1949), een kleine meester. Hij moet het na 1920 geschilderd hebben want het waterrad van de oliemolen is weg. Het schilderij kan op zijn minst tippen aan een werk van een grote meester, een schilder uit Nuenen:

 

Vincent van Gogh

 

Nederlands beroemde schilder woonde in Nuenen van 1883 tot 1885, hij schilderde de Collse watermolen, evenals de Opwettense watermolen en de Genneper watermolen.

 

In mei 1884 schreef hij aan zijn vriend de schilder Anthon van Rappard: 'Sedert uw vertrek heb ik gewerkt aan een watermolen - die waar ik naar vroeg in dat herbergje aan ’t station. 't Is een dito geval als de twee andere watermolens die we zamen bezochten doch met twee roode daken en dat men vlak van voren ziet - met populieren er om heen. Zal in de herfst superbe zijn.'

 

De watermolen met twee rode daken die van Gogh op dat moment schilderde, is de Collse molen. Het schilderij is in 1966 geveild en werd verkocht voor fl. 95.000 aan een particulier. Sinds 2003 maakt het werk deel uit van de collectie LeFrak in de Verenigde Staten.

 

 

                              

 

                                     Molen te Kollen, mei 1884; Lefrak-collectie, New York

                                     Naschrift: november 2017 heeft het Noordbrabants museum het schilderij gekocht

                                     voor bijna 3 miljoen euro

 

            

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

In 1987 werd een penning met Van Gogh en op de keerzijde de Collse watermolen uitgebracht als vierde in een serie art medals.

      

                                                                                               

 


 

Ansichtkaarten

 

 

                                       

 

                                                  2001

 

 

 

                        

 

 

 

 

                                                

 

                                                          1979

 

 

 

 

                                                           1965

 

 

 

                      

 

                       een ansichtkaart van het schilderij Collse Watermolen van Renny van de Laar, zestiger jaren

 

 

                       Mooie beelden van de Collse molen op YouTube

 

 

 


 

 

Homepagina Watermolens

 

site Leumolen